Hikayeler, kıssalar, masallar… Hepimiz bu yaşımıza kadar biroldukca öykü dinlemişizdir. Çocukluğumuz da konutumuzun büyüklerinden dinlediğimiz masalların hala iç sesimizle bizi yönlendiren bir tarafı var değil mi? Hikayeler ve masalların kendilerine has lisanı ve kurgusuyla sahiden olağanüstü bir etkileme gücü vardır. Adeta niyetlerimizin o tutucu girdabından yumuşak bir dokunuşla geçerek kalbimizin derinliklerine ulaşır. Bizler tam da bu sebeple en epey da hikayelerden etkileniriz. Eski çağlardan bugüne kadar her kültürün ortasında var olan hikayelerin değerinin gün geçtikçe daha da arttığını görüyoruz. Şaşırtan biçimde dünyanın her yerinde anlatılan hikayelerin ortak özellikleri var ve sıklıkla birbirlerine benziyorlar. İnsanoğlu fazlaca küçük yaştan itibaren iyiyi ve kötüyü, doğruları ve yanlışları, hareketlerinin kararında başına neler gelebileceğini yani aslında hayatın biroldukça tarafını hikayelerle öğrenir. hem de lisandan lisana dolaşan öyküler yardımıyla, çocuklar vakit içinde toplumsal davranış ve soyut düşünme biçimlerini de geliştirir.
Ekseriyetle biroldukca öyküye baktığımızda karşımıza metaforlar çıkar. Metaforlar, karmaşık kanıların ya da durumların daha kolay anlaşılması ismine somut öteki bir duruma yahut objeye benzetme yoluna gidilerek sembolik olarak söz edilmesidir. Metaforlar hem de günlük hayatımızda çoğunlukla kullandığımız lisanın bir kesimidir. Köklerini Yunanca bir söz olan metapherein’den (meta: öte, üst; pherein: taşımak) alan metafor, en genel tarifine bakıldığında dolaylı anlatım demektir diyebiliriz. Bilindiği üzere Metaforların ortasında her vakit örtük bir niyet kapalıdır.
Ruhsal yardım süreçlerinde uzun yıllardır metaforlar kullanılmaktadır. Lakin son senelerda metaforların gitgide kıymetinin ve terapotik kullanmasının daha da arttığı görülmektedir. Bilhassa çocuklara yönelik terapotik yardım sürecinde metaforların katkısı yadsınamaz. Çocukların karşılaştıkları karmaşık olay ve durumlardaki algı, niyet ve hislerini anlaşılır hale getirmek değerlidir ve metaforlar bu hususta pek süratli ve pratik yardımcı araçlarımızdır. Yaşadıkları zihinsel karışıklığı anlamlandırmaları noktasında metaforlar aracılık rolü üstlenir ve anlam-üretme sürecinde somutla soyutu ilişkilendirerek bilişsel karışıklığı azaltır.
Çocuklarda metaforik sürecin gelişmenin erken periyotlarında başladığını ortaya koyan araştırmalar vardır. Yapılan araştırmalarda sıradan metaforik dışavurumların dört yaşla bir arada ortaya çıktığı, okulöncesi devirde ve ilkokul çağında çocukların metaforları idrak edebildiklerine dair sonuçlar elde edilmiştir. Erken gelişim devirlerinde metaforik idrak zihinsel süreçte faal hale gelse dahi anladığını tabir etmeye yönelik dilsel maharet çabucak hemen gereğince gelişmemiş olabilir. Bu niçinle, çocuklara metaforik hikaye anlatımında, çocukların zihinsel dağarcığında yer alan kavramların kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Dünya çapında yaşadığımız ve hepimizi etkileyen (Covid-19) salgını niçiniyle çocukların hem kendileri tıpkı vakitte ailesi ve sevdikleri için kaygı ve kaygı yaşaması olağandır. Bilmeliyiz ki sıklıkla kuvvetli ömür olayları karşısında çocukların tasa reaksiyonları göstermesi beklenilen bir durumdur. Çocuklar gelişimsel özelliklerine bağlı olarak gerilim ve tasa yaşadıklarında, bilişsel gelişimlerinin devam etmesi, hislerini yönetmeyi tam manasıyla bilmemeleri, hislerini tabir etme noktasındaki sınırlılıkları niçiniyle anlamlandırmada zorluk çekebilir ve hislerini farklı biçimlerde yansıtabilirler. Bu durumda çocukların ruhsal sıhhatlerinin korunmasını sağlamak için, mümkün olduğu kadar meçhullüğü azaltmak, itimat ve yeterlilik algısını arttırmak gerekir.
Bunu yapabilmenin en uygun yollarından biri de metaforik öykülerdir. Çocuk terapilerinde de çoğunlukla kullanılan metaforik kıssalar çocuğun yaşadıklarını anlamlandırmasına, iç görü kazanmasına, farklı bakış açıları geliştirmesine ve temelde geleceğe yönelik umut aşılamaya yardım eder. Metaforik hikayelerde sorun ya da yaşanılan durum örtük olarak ele alınmasından dolayı çocuk kendisin gaye alınmadığını ve değiştirilmeye çalışılmadığını hisseder ve rahatlar. Bu sayede direnci aşan bu hikayeler bilinçaltına tohumlar ekerek vakit ortasında bizatihi değişimi tetiklemiş olur ve çocuk bilinçdışı seviyede düzgünleşme sağlamaya başlar. Bilhassa, his dağarcığı ve his tabir etme yetisi gereğince gelişmemiş bir çocuk için metaforik hikayeler epeyce kolaylaştırıcı ve yarar sağlayıcı olacaktır. Çocuklar sıkı sıkıya tutundukları kanılardan ve yaşadıkları olumsuz hislerden çarçabuk vazgeçmeyebilirler. Metaforik hikayeler çocuklara daha kolay ve ulaşılabilir olmasını sağlamasının yanında yaşanılan olay ve hissin ortasına aralık koyarak çocuğun o durumdan uzaklaşmasını da sağlar.
Yaşadığımız bu kuvvetli süreçte kendi çocukluğumuzdan da o epey yeterli bildiğimiz ve sevdiğimiz hayatı bilgelikle bize aktaran hikayelerin gücünden takviye almamız çocuklar için son derece faydalı olacaktır. Çocuk Terapisti Mehmet Teber’in bu bahiste oluşturmuş olduğu internet sitesinden Salgın periyodunda çocuklara okunabilecek metaforik hikayelere ulaşabilirsiniz.
METAFORİK HİKAYE
Pandemi sürecinde ailesi virüs kapan çocuklar için;
Paraşüt Çiçekleri
Vaktin birinde küçük çiftlikte yaşayan biroldukça kedi ailesi varmış. Kediler sabah kalkar çiftçinin onlara verdiği sütü içer ve daha sonra da çiftliğin bahçesine çıkıp oynar, ağaçlara tırmanırlarmış. birlikte fazlaca memnunlarmış.
Bahar geldiğinde çiçekler açarmış. Burada bir karahindiba tarlası da varmış. Karahindiba çiçekleri de açmış tabi ki. Çocuklar bu çiçeklere paraşüt çiçeği derler. Zira rüzgar estiğinde gökyüzüne uçar daha sonra yavaş yavaş paraşüt üzere yere inerlermiş.
Bir gün fazlaca sert bir rüzgar esmiş. Tüm karahindibaların üstündeki paraşüt çiçekleri havaya uçuşmuşlar. O kadar oldukcalarmış ki tüm gökyüzünü kaplamışlar.
Bu sırada bir ağacın doruğunda oynayan kedi ailesi paraşüt çiçeklerinden habersizmiş. birlikte oynarlarken küçük paraşüt çiçekleri onların ağzına kaçmış ve öksürmeye başlamışlar.
Bunu duyan orman kanguruları çabucak gelmiş, kedileri keselerine koymuşlar orman hastenesine götürmüşler. Kedileri özel bir odaya almışlar. Demişler ki ‘Paraşüt çiçeklerini bedeninizden atmak için öksürüyorsunuz. Öksürdükçe onlar bitecek. Biz de size güzelleştiren kedi maması vereceğiz. Öksürüğünüz bitince de konuta gideceksiniz.’
Küçük kedi evvel korkmuş lakin tabipler ona ve ailesine hayli düzgün davranmışlar. Öksürmüş, halsiz hissetmişler lakin herkes onları seviyor ve iyileşmeleri için çalışıyormuş.
bir süre daha sonra kedilerin öksürükleri bitmiş. Demiş ki kanguru hekimler ‘İşte artık güzelleştiniz. Artık yuvanıza dönebilirsiniz.’ Kedi ailesi memnunlukla yuvalarına dönmüşler ve eskisi üzere oyunlarına ve ağaca tırmanmaya devam etmişler. Paraşüt çiçekleri gördüklerinde ‘Püff’ diye üfleyip kendilerinden uzaklaştırmışlar ve onların uçmasını sevinç ile izlemişler.
Metaforik öyküleri çocuklarınıza uyumadan önce üç gece üst üste okuyabilirsiniz. Okunan öykü daha sonrası çocuğa ileti vermeye çalışılmaz. Çocuk metaforik öykü ile baş başa bırakılır. Bu sebeple öykü daha sonrasında kıssada ne anlattığını sormayın ve açıklamayın. Ne hissettiğini yahut ne hayal ettiğini çocuk paylaşırsa dinleyebilirsiniz.
Ekseriyetle biroldukca öyküye baktığımızda karşımıza metaforlar çıkar. Metaforlar, karmaşık kanıların ya da durumların daha kolay anlaşılması ismine somut öteki bir duruma yahut objeye benzetme yoluna gidilerek sembolik olarak söz edilmesidir. Metaforlar hem de günlük hayatımızda çoğunlukla kullandığımız lisanın bir kesimidir. Köklerini Yunanca bir söz olan metapherein’den (meta: öte, üst; pherein: taşımak) alan metafor, en genel tarifine bakıldığında dolaylı anlatım demektir diyebiliriz. Bilindiği üzere Metaforların ortasında her vakit örtük bir niyet kapalıdır.
Ruhsal yardım süreçlerinde uzun yıllardır metaforlar kullanılmaktadır. Lakin son senelerda metaforların gitgide kıymetinin ve terapotik kullanmasının daha da arttığı görülmektedir. Bilhassa çocuklara yönelik terapotik yardım sürecinde metaforların katkısı yadsınamaz. Çocukların karşılaştıkları karmaşık olay ve durumlardaki algı, niyet ve hislerini anlaşılır hale getirmek değerlidir ve metaforlar bu hususta pek süratli ve pratik yardımcı araçlarımızdır. Yaşadıkları zihinsel karışıklığı anlamlandırmaları noktasında metaforlar aracılık rolü üstlenir ve anlam-üretme sürecinde somutla soyutu ilişkilendirerek bilişsel karışıklığı azaltır.
Çocuklarda metaforik sürecin gelişmenin erken periyotlarında başladığını ortaya koyan araştırmalar vardır. Yapılan araştırmalarda sıradan metaforik dışavurumların dört yaşla bir arada ortaya çıktığı, okulöncesi devirde ve ilkokul çağında çocukların metaforları idrak edebildiklerine dair sonuçlar elde edilmiştir. Erken gelişim devirlerinde metaforik idrak zihinsel süreçte faal hale gelse dahi anladığını tabir etmeye yönelik dilsel maharet çabucak hemen gereğince gelişmemiş olabilir. Bu niçinle, çocuklara metaforik hikaye anlatımında, çocukların zihinsel dağarcığında yer alan kavramların kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Dünya çapında yaşadığımız ve hepimizi etkileyen (Covid-19) salgını niçiniyle çocukların hem kendileri tıpkı vakitte ailesi ve sevdikleri için kaygı ve kaygı yaşaması olağandır. Bilmeliyiz ki sıklıkla kuvvetli ömür olayları karşısında çocukların tasa reaksiyonları göstermesi beklenilen bir durumdur. Çocuklar gelişimsel özelliklerine bağlı olarak gerilim ve tasa yaşadıklarında, bilişsel gelişimlerinin devam etmesi, hislerini yönetmeyi tam manasıyla bilmemeleri, hislerini tabir etme noktasındaki sınırlılıkları niçiniyle anlamlandırmada zorluk çekebilir ve hislerini farklı biçimlerde yansıtabilirler. Bu durumda çocukların ruhsal sıhhatlerinin korunmasını sağlamak için, mümkün olduğu kadar meçhullüğü azaltmak, itimat ve yeterlilik algısını arttırmak gerekir.
Bunu yapabilmenin en uygun yollarından biri de metaforik öykülerdir. Çocuk terapilerinde de çoğunlukla kullanılan metaforik kıssalar çocuğun yaşadıklarını anlamlandırmasına, iç görü kazanmasına, farklı bakış açıları geliştirmesine ve temelde geleceğe yönelik umut aşılamaya yardım eder. Metaforik hikayelerde sorun ya da yaşanılan durum örtük olarak ele alınmasından dolayı çocuk kendisin gaye alınmadığını ve değiştirilmeye çalışılmadığını hisseder ve rahatlar. Bu sayede direnci aşan bu hikayeler bilinçaltına tohumlar ekerek vakit ortasında bizatihi değişimi tetiklemiş olur ve çocuk bilinçdışı seviyede düzgünleşme sağlamaya başlar. Bilhassa, his dağarcığı ve his tabir etme yetisi gereğince gelişmemiş bir çocuk için metaforik hikayeler epeyce kolaylaştırıcı ve yarar sağlayıcı olacaktır. Çocuklar sıkı sıkıya tutundukları kanılardan ve yaşadıkları olumsuz hislerden çarçabuk vazgeçmeyebilirler. Metaforik hikayeler çocuklara daha kolay ve ulaşılabilir olmasını sağlamasının yanında yaşanılan olay ve hissin ortasına aralık koyarak çocuğun o durumdan uzaklaşmasını da sağlar.
Yaşadığımız bu kuvvetli süreçte kendi çocukluğumuzdan da o epey yeterli bildiğimiz ve sevdiğimiz hayatı bilgelikle bize aktaran hikayelerin gücünden takviye almamız çocuklar için son derece faydalı olacaktır. Çocuk Terapisti Mehmet Teber’in bu bahiste oluşturmuş olduğu internet sitesinden Salgın periyodunda çocuklara okunabilecek metaforik hikayelere ulaşabilirsiniz.
METAFORİK HİKAYE
Pandemi sürecinde ailesi virüs kapan çocuklar için;
Paraşüt Çiçekleri
Vaktin birinde küçük çiftlikte yaşayan biroldukça kedi ailesi varmış. Kediler sabah kalkar çiftçinin onlara verdiği sütü içer ve daha sonra da çiftliğin bahçesine çıkıp oynar, ağaçlara tırmanırlarmış. birlikte fazlaca memnunlarmış.
Bahar geldiğinde çiçekler açarmış. Burada bir karahindiba tarlası da varmış. Karahindiba çiçekleri de açmış tabi ki. Çocuklar bu çiçeklere paraşüt çiçeği derler. Zira rüzgar estiğinde gökyüzüne uçar daha sonra yavaş yavaş paraşüt üzere yere inerlermiş.
Bir gün fazlaca sert bir rüzgar esmiş. Tüm karahindibaların üstündeki paraşüt çiçekleri havaya uçuşmuşlar. O kadar oldukcalarmış ki tüm gökyüzünü kaplamışlar.
Bu sırada bir ağacın doruğunda oynayan kedi ailesi paraşüt çiçeklerinden habersizmiş. birlikte oynarlarken küçük paraşüt çiçekleri onların ağzına kaçmış ve öksürmeye başlamışlar.
Bunu duyan orman kanguruları çabucak gelmiş, kedileri keselerine koymuşlar orman hastenesine götürmüşler. Kedileri özel bir odaya almışlar. Demişler ki ‘Paraşüt çiçeklerini bedeninizden atmak için öksürüyorsunuz. Öksürdükçe onlar bitecek. Biz de size güzelleştiren kedi maması vereceğiz. Öksürüğünüz bitince de konuta gideceksiniz.’
Küçük kedi evvel korkmuş lakin tabipler ona ve ailesine hayli düzgün davranmışlar. Öksürmüş, halsiz hissetmişler lakin herkes onları seviyor ve iyileşmeleri için çalışıyormuş.
bir süre daha sonra kedilerin öksürükleri bitmiş. Demiş ki kanguru hekimler ‘İşte artık güzelleştiniz. Artık yuvanıza dönebilirsiniz.’ Kedi ailesi memnunlukla yuvalarına dönmüşler ve eskisi üzere oyunlarına ve ağaca tırmanmaya devam etmişler. Paraşüt çiçekleri gördüklerinde ‘Püff’ diye üfleyip kendilerinden uzaklaştırmışlar ve onların uçmasını sevinç ile izlemişler.
Metaforik öyküleri çocuklarınıza uyumadan önce üç gece üst üste okuyabilirsiniz. Okunan öykü daha sonrası çocuğa ileti vermeye çalışılmaz. Çocuk metaforik öykü ile baş başa bırakılır. Bu sebeple öykü daha sonrasında kıssada ne anlattığını sormayın ve açıklamayın. Ne hissettiğini yahut ne hayal ettiğini çocuk paylaşırsa dinleyebilirsiniz.